By Eric｜FDI News
Dưới áp lực kép của suy giảm dân số và đứt gãy nguồn nhân lực kỹ thuật, chiến lược “chèo lái linh hoạt” của Công ty Truyền tải và Phân phối điện Shikoku đang trở thành một thử nghiệm then chốt để duy trì huyết mạch xã hội.
Tại một trong những khu vực có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất Nhật Bản, Công ty Truyền tải và Phân phối điện Shikoku (Shikoku Electric Power Transmission & Distribution), đơn vị chịu trách nhiệm bảo trì hơn 20.000 km lưới điện, đang buộc phải trả lời một câu hỏi hóc búa mang tính toàn cầu: Khi lực lượng nhân sự kỹ thuật kỳ cựu sắp biến mất và lao động trẻ không còn gia nhập ngành, xã hội phải đối mặt ra sao? Câu trả lời của họ là một cuộc cách mạng thầm lặng lấy Chuyển đổi số (DX) làm cốt lõi, nhưng thành bại lại nằm ở yếu tố “con người”.
Đây không chỉ là câu chuyện tự cứu mình của một doanh nghiệp địa phương Nhật Bản. Tình thế khó khăn mà Công ty điện lực Shikoku phải đối mặt – lực lượng lao động già hóa, cơ sở hạ tầng phân tán rộng khắp và môi trường tự nhiên khắc nghiệt – là hình ảnh thu nhỏ của những thách thức chung mà các nền kinh tế phát triển trên toàn cầu đang gặp phải. Từ lưới điện nông thôn ở Đức đến hệ thống đường cao tốc liên tiểu bang của Mỹ, tất cả đều đang diễn ra những thử thách tương tự. Do đó, thử nghiệm kết hợp ứng dụng công nghệ và đào tạo nhân tài sáng tạo của Shikoku đang cung cấp một tiền lệ quý giá, cụ thể và đầy cảnh báo cho mệnh đề lớn “làm thế nào để duy trì huyết mạch xã hội trong tương lai”.
Áp lực hiện hữu từ việc “không có người để cử đi”
“Điều chúng tôi lo lắng nhất không phải là bão táp hay động đất, mà là mười năm sau, khi thiết bị gặp sự cố, liệu chúng tôi có đủ nhân viên kỳ cựu để điều đến hiện trường hay không?” một quản lý cấp cao tại trung tâm điều độ giấu tên thẳng thắn chia sẻ. Nỗi lo của ông bắt nguồn từ những con số lạnh lùng: hơn một nửa số kỹ thuật viên của công ty sẽ đến tuổi nghỉ hưu trong vòng 15 năm tới. Sự ổn định về điện của hòn đảo gần 4 triệu dân này từ lâu đã dựa vào “bản đồ sống” trong đầu của các kỹ sư lão làng và trực giác phán đoán sự cố qua âm thanh, mùi vị.
Mô hình kế thừa kinh nghiệm “phụ thuộc vào cá nhân” này đã sụp đổ trước làn sóng tỷ lệ sinh giảm. Thế hệ trẻ ngày càng ít quan tâm đến các công việc kỹ thuật ngoài trời vất vả, và mô hình thầy-trò truyền thống đang đứng trước nguy cơ đứt gãy. “Chúng tôi nhận ra rằng việc tăng lương hay các khẩu hiệu tuyển dụng đơn thuần không còn giải quyết được khoảng trống nhân lực mang tính cấu trúc,” một lãnh đạo cấp cao của Công ty điện lực Shikoku cho biết trong một cuộc phỏng vấn. “Lối thoát duy nhất là thay đổi hoàn toàn cách thức làm việc, để một người có thể hoàn thành công việc mà trước đây cần đến ba người.”
Cú đặt cược vào công nghệ và chiến lược “chèo lái linh hoạt”
Cốt lõi của cuộc cải cách này là một khoản đầu tư kỹ thuật số toàn diện bao gồm máy bay không người lái (drone), trí tuệ nhân tạo (AI) và Internet vạn vật (IoT). Công việc kiểm tra cột điện, vốn đòi hỏi nhiều kỹ sư phải mất nhiều ngày băng rừng lội suối, giờ đây được thực hiện bởi máy bay không người lái trang bị camera độ nét cao chỉ trong vài giờ, hình ảnh được truyền về trung tâm theo thời gian thực để AI hỗ trợ phán đoán mức độ gỉ sét hoặc hư hỏng. Các cảm biến được lắp đặt khắp lưới điện đã thay thế cho việc ghi chỉ số thủ công, đồng thời cung cấp lượng lớn dữ liệu cho hệ thống bảo trì dự đoán do AI điều khiển, giúp công ty chuyển từ “sửa chữa sau sự cố” sang “phòng ngừa trước sự cố”.
Tuy nhiên, việc áp dụng công nghệ chỉ là bước đầu. Thách thức thực sự nằm ở việc làm thế nào để lực lượng lao động hiện có có thể làm chủ những công cụ mới này. Để làm được điều đó, công ty đã đề ra phương châm đào tạo nhân tài “柔軟な舵取り (chèo lái linh hoạt)”. Đây không phải là một quy trình chuyển đổi cứng nhắc, mà là một chiến lược điều chỉnh năng động. Họ không yêu cầu một kỹ sư gần 60 tuổi phải học lập trình Python, thay vào đó, họ thành lập “Đội đặc nhiệm thúc đẩy DX”, gồm các tài năng số trẻ tuổi và các kỹ sư kỳ cựu làm việc cùng nhau, chuyển hóa “kiến thức ngầm” của các bậc thầy thành các nhãn dữ liệu mà mô hình AI có thể học hỏi. Đồng thời, họ cũng mở các khóa học phân tích dữ liệu cho nhân viên trẻ, giúp họ không chỉ là “người điều khiển drone” mà còn là “nhà phân tích lưới điện” có khả năng diễn giải dữ liệu và đưa ra những nhận định sâu sắc.
Sự thay đổi văn hóa từ “kế thừa kinh nghiệm” sang “dẫn dắt bằng dữ liệu”
“Rào cản lớn nhất thực ra là sức ì văn hóa,” một giáo sư kinh tế lao động từ Đại học Tokyo, người tham gia vào dự án này, nhận xét. “Bạn phải thuyết phục một kỹ sư với 30 năm kinh nghiệm, người tin vào đôi tay của mình, tin tưởng vào đề xuất của một chiếc hộp đen (AI). Điều này đòi hỏi sự kiên nhẫn và giao tiếp rất lớn.”
Để giải quyết vấn đề này, Công ty điện lực Shikoku đã áp dụng một chiến lược thông minh. Họ không cưỡng ép lật đổ các phương pháp cũ, mà xây dựng nhiều dự án nhỏ “thử nghiệm chứng minh khái niệm (PoC)” trong nội bộ. Ví dụ, họ để kết quả dự đoán sự cố của AI và phán đoán của các kỹ sư kỳ cựu tiến hành một “cuộc thi mù” song song. Khi dữ liệu nhiều lần chứng minh rằng AI có thể phát hiện các rủi ro tiềm ẩn sớm hơn, thái độ hoài nghi dần chuyển thành tin tưởng. Quá trình xây dựng lòng tin từ dưới lên và dựa trên bằng chứng thực tế này hiệu quả hơn nhiều so với mệnh lệnh từ trên xuống. Một nhà phân tích trong ngành chỉ ra: “Họ không dùng công nghệ để thay thế con người, mà dùng công nghệ để ‘tăng cường sức mạnh’ cho con người, đây là sự khác biệt cốt lõi. Họ đã định nghĩa lại mục tiêu của DX, từ ‘nâng cao hiệu suất’ đơn thuần sang ‘duy trì năng lực của tổ chức’.”
Một cuộc đua không có hồi kết
Mặc dù thử nghiệm của Shikoku đã cho thấy những thành quả ban đầu – ví dụ như đã thành công giảm gần 30% chi phí kiểm tra ở một số hạng mục và nâng cao độ chính xác của việc dự đoán sự cố – nhưng không ai cho rằng họ có thể kê cao gối ngủ yên. Biến đổi khí hậu mang đến những hiện tượng thời tiết cực đoan thường xuyên hơn, đặt ra yêu cầu cao hơn về khả năng chống chịu của lưới điện; trong khi các cuộc tấn công mạng ngày càng tinh vi cũng mang lại những rủi ro mới cho hệ thống ngày càng thông minh này.
“Những gì chúng tôi đã làm chỉ là giúp chúng tôi có đủ năng lực để tiếp tục đứng trên vạch xuất phát của cuộc đua đường dài này,” vị lãnh đạo cấp cao nói trên kết luận. Lời của ông tiết lộ một thực tế sâu sắc: đối với các nhà khai thác cơ sở hạ tầng trên toàn cầu, chuyển đổi số và tái tạo nhân tài không phải là một dự án có điểm kết thúc rõ ràng, mà là một cuộc đua không hồi kết phải tiếp tục để duy trì sự vận hành bình thường của nền văn minh hiện đại. Kinh nghiệm của Shikoku chính là một ngọn đèn cảnh báo từ tương lai trong cuộc đua này.
